Türkiye sınırları içinde kaç tane Ulu Cami vardır hiç düşündünüz mü? Ben merak ettim ve bazı araştırmalar doğrultusunda, siz değerli okurlarım ile paylaşmak istedim…
Evet, Anadolu başta olmak üzere Türkiye sınırları içerisinde yer alan 118 Ulu Cami tespit edilmiştir. Bu Camilerin kimisi şehir merkezinde (41) kimisi ise ilçelerde (77) yer almaktadır. Ayrıca, Ulu Camiler mimari açıdan da diğer camilerden ayrılmaktadır. Son teknolojiye sahip olduğumuz şu dönemde dahi o mimariye, estetiğe, sağlamlığa erişilememektedir. Dönemin zorlu koşullarına rağmen bu denli mükemmel eserlerin ortaya çıkması İslam Medeniyetinin mimaride ulaştığı noktayı göstermektedir.
Ulu Cami bir Türk şehrinin en büyük Cuma Cami’sine verilen bir isimdir. İsim, daha sonra inşa edilmiş olan Cami’ler daha büyük olsa bile, genellikle uygulandığı ilk Cami’ye özgü bir kullanımdır.İslam tarihinde fethedilen bölgedeki en büyük mabet Cami’ye çevrilir ve o bölgenin Ulu Cami’si ilan edilirdi.
Peki, ilk Ulu Cami nerede? Sorusuna cevap ise; Cami’nin Sivas’ın Divriği ilçesinde bulunan Ulu Cami, Süleyman Şah’ın oğlu Ahmet Şah tarafından yaptırılmıştır. Yapımı 15 yıl sürmüş ve 1243 yılında tamamlanmış. Baş mimarı Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şahtır.
Ayrıca, Doç. Dr. Yaşar Kop, Menucerh Cami’nin Sivas Divriği’nde bulunan Ulu Cami’den ya da Diyarbakır’daki Ulu Cami’den daha eski olduğunu ifade ederek, Menucerh’in Anadolu’da bilinen ilk Türk Cami’si olduğunu söyledi. (3 Haziran 2017)
İl olarak sırasıyla; Diyarbakır’da 8, Urfa ve Konya’da 6, İzmir ve Isparta’da 5, Mardin Kahramanmaraş, Kayseri Tokat ve Kütahya’da 4, Bitlis Adıyaman, Erzurum Malatya, Sivas, Aksaray, Çorum ve Afyon’da 3’er tane Ulu Cami var. Ulu Camilerin çoğu ilçelerde bulunuyor. Günümüzde küçük bir kasaba olan bu yerler zamanında beyliklerin merkezleriymiş. Bu Camiler genellikle bulundukları yerin adını taşırlar.
Köşe yazıma; Öncelikle Yaşadığım İl Malatya Ulu Cami hakkında merek ettiklerimizle ilgilitemel bilgilerle devam etmek istiyorum.
Malatya Ulu Cami (Battalgazi Ulu Cami olarak da bilinir.) Türkiye’nin Malatya ilinin Battalgazi ilçesi, eski Malatya mahallesinde, surların içerisinde yer almaktadır. İnşa tarihi: Anadolu Selçuklu Sultanı1. Allaeddin Keykubad tarafından H. 621’de (M. 1224) yapılmıştır.Yapımından kısa bir süre sonra başlayan tamir ve müdahaleler sonucu, Cami’nin planı ve mimarisinde değişiklikler meydana gelmiştir. 1273-74’te yapılan onarımlarla yapının kuzeyine bir bölüm eklenmiştir.
MalatyaUlu Cami, iki ayrı bölümden ibaret olup, eyvanlı ve iç avlulu asıl kısım ile kuzeydeki daha sonradan eklenen ek kuruluştan ibarettir. Yapıda; mihrap önü kubbesi, buna bitişik eyvan ve bunun önündeki revaklı iç avlu, planın esasını teşkil eder. Yan kanatlar, mihrap eksenine paralel uzanan beşik tonozlu sahınlarla değerlendirilmiştir. Yapı, doğu-batı doğrultuda uzanır. Harim, mihraba paralel sekiz sahına ayrılır.Düzensiz dikdörtgen bir forma sahiptir.
Sahınlar dik kesen mihrap önü birimi pandantif geçişli bir kubbe ile örtülüdür. Üst örtüde, sivri kemerli tonoz kullanılmıştır. Kubbe; ikisi duvara bağımlı, dördü serbest altı paye üzerine oturur.
XIV. Yüzyılın sonu ile XV. Yüzyılın başlarında, cami çevresine bedesten denilen dükkânlar inşa edilmiştir. 1902’de tekrar onarım gören yapı, uzun süre bakımsız ve harap durumda kalmış son olarak 1960’lı ve 1980’li yıllarda tamir edilmiştir.
Günümüzde bu değeri yansıtan en önemli yapı, Malatya Ulu Cami’dir. Yapı Anadolu’da Selçuklu dönemi mimari gelişiminin dışında kalarak, İran’daki Büyük Selçuklu dönemi dört eyvanlı derinlemesine Ulu Cami geleneğini, Anadolu’da temsil eden tek örnek olarak önem kazanır…
Cami’nin üç kapısı vardır, ikisi sağlam olup şu an da kullanılmaktadır. Sahın ve revakların büyük ayakları ve kasvetli iç mekân, mihrap kubbesi ve avluda özellikle bezemeyle birlikte zengin ve canlı bir mekâna dönüşür…
